Wat u kunt verwachten van een stamceltransplantatie

Stamceltransplantaties worden gebruikt om bepaalde soorten kanker te behandelen, met name die van het bloed of het immuunsysteem, zoals leukemie , multipel myeloom of lymfoom . De stamcellen kunnen worden afgenomen van een donor (allogene stamceltransplantatie) of ze kunnen worden geoogst van de persoon die de stamceltransplantatie ondergaat (autologe stamceltransplantatie). De procedure omvat het oogsten (nemen) van gezonde stamcellen uit beenmerg, bloed of navelstrengbloed (van een pasgeborene).

Tijdens de behandeling van kanker raakt het beenmerg beschadigd, hetzij door de kanker zelf, hetzij door de chemotherapie of bestraling.  Stamceltherapie is een manier om het beenmerg aan te vullen met gezonde stamcellen.

Wat zijn stamcellen?

Om volledig te begrijpen hoe stamceltransplantaties werken, moet men op de hoogte zijn van wat basisanatomie met betrekking tot bloedcellen. Er zijn verschillende soorten bloedcellen; stamcellen zijn de cellen die zich in de beginfase van de groei bevinden, voornamelijk te vinden in het beenmerg en, in mindere mate, in het bloed.

Alle stamcellen beginnen hun leven op dezelfde manier. Daarna rijpen ze uit tot verschillende soorten bloedcellen. Deze jonge, onvolwassen stamcellen worden ook wel hematopoëtische (bloedvormende) stamcellen genoemd.

In het beenmerg (het sponsachtige centrum van sommige botten) delen de stamcellen zich en vormen nieuwe cellen voor het lichaam. Tijdens het proces van bloedcelrijping, vormen de cellen uiteindelijk witte of rode bloedcellen.

De volwassen cellen reizen naar het bloed om hun functie in het lichaam uit te voeren, maar een klein aantal onvolwassen stamcellen (de zogenaamde perifere stamcellen) komt ook in het bloed terecht.

Redenen voor een stamceltransplantatie

Een stamceltransplantatie kan om verschillende redenen worden uitgevoerd, :

• Om beschadigd beenmerg te vervangen door nieuwe stamcellen
• Om het lichaam na een kankerbehandeling weer van gezonde stamcellen te voorzien

Beenmergtransplantatie (stamceltherapie) kan helpen bij de behandeling van veel verschillende aandoeningen, waaronder:

• Aplastische anemie : Een falende ontwikkeling van het beenmerg, wat resulteert in een tekort aan alle soorten bloedcellen.
• Leukemie
• Lymfoom van Hodgkin en non-Hodgkin
• Beenmergfalensyndroom : een zeldzame ziekte waarbij het onvermogen bestaat om voldoende bloedcellen aan te maken
• Immuun deficiënties
• Multipel myeloom : een vorm van bloedkanker
• Neuroblastoom : een vorm van neurologische kanker

Wie komt niet in aanmerking voor een stamceltransplantatie?

De American Cancer Society meldt dat degenen die goede kandidaten zijn voor behandeling betere resultaten hebben. De criteria omvatten degenen die:

• Zijn jonger
• Heb NIET veel eerdere behandelingen gehad
• Bevinden zich in de vroege stadia van de ziekte

“Sommige transplantatiecentra stellen leeftijdsgrenzen. Ze staan ​​bijvoorbeeld geen reguliere allogene [donor]transplantaties toe voor mensen boven de 50 of autologe [zelf]transplantaties voor mensen boven de 65”, zegt de American Cancer Society .

Andere factoren die iemand kunnen diskwalificeren voor een transplantatie zijn ernstige gezondheidsproblemen (zoals hart-, long-, lever- of nierproblemen)

Het evaluatieproces kan enkele dagen duren en omvat verschillende tests en beoordelingen, waaronder:

• Een medische geschiedenis
• Een lichamelijk onderzoek
• Bloedonderzoeken
• Röntgenfoto van de borstkas
• CT-scans
• Tests om de hart-, long- en leverfunctie te evalueren
• Beenmergbiopsie (het verwijderen van een heel klein stukje beenmerg om de conditie en het functionele vermogen ervan te onderzoeken)
• Een psychologische evaluatie
• Andere tests of beoordelingen

Soorten stamceltransplantaties

Er zijn hoofdzakelijk twee verschillende soorten stamceltransplantatieprocedures.

Bij autologe stamceltransplantaties worden de eigen stamcellen van de patiënt gebruikt. Deze worden uit zijn bloed gehaald en na een kankerbehandeling weer aan hem/haar gegeven.

Bij allogene stamceltransplantaties worden stamcellen van een donor geoogst en worden de cellen vervolgens via een IV-transfusie aan de ontvanger gegeven. De donor kan een familielid zijn of een niet-verwante persoon van donororganisaties zoals het National Marrow Donor Program.

Subtypen

Het specifieke subtype stamceltherapie hangt af van waar de cellen worden geoogst.

• Het beenmerg : Een beenmergtransplantatie
• Het bloed : Transplantatie van perifere bloedstamcellen
• Navelstrengbloed : Navelstrengbloedtransplantatie

Let op: Een andere naam voor stamceltransplantatie is hematopoëtische stamceltransplantatie.

Selectieproces van donorontvangers

Een succesvolle stamceltransplantatieprocedure voorziet een persoon van gezond beenmerg. Wanneer een donor betrokken is (een allogene procedure), wordt een nieuw immuunsysteem aangemaakt. De stamcellen van de donor kunnen de ontvanger bescherming bieden tegen onderliggende kanker.

Het matchen van de beste donor met de patiënt die een stamceltransplantatieprocedure ondergaat, is het doel van succesvolle behandeling voor degenen die een allogene transplantatie ondergaan. Om de beste (en veiligste) donor te vinden, moet er een match zijn in de antigenen van de cellen.

Wat zijn antigenen?

Menselijke cellen hebben wat oppervlakte-antigenen worden genoemd die functioneren om “indringers” te herkennen en te doden, zoals virussen, bacteriën of zelfs kankercellen. Deze antigenen worden HLA’s genoemd, een acroniem voor human leukocyte antigens. De witte bloedcellen (leukocyten) zijn degenen die verantwoordelijk zijn voor de bescherming van het lichaam tegen infecties en andere ziekten zoals kanker.

Er zijn vier sets antigenen die wetenschappelijk zijn geïdentificeerd. Wanneer een donor wordt gematcht, komen bij voorkeur alle vier de HLA-antigeensites overeen.

Soorten donoren

Er zijn twee soorten donoren: donoren die familie zijn van de ontvanger en donoren die geen familie zijn van de ontvanger.

Familie Donoren

Oorspronkelijk werden alleen familieleden (uitsluitend broers en zussen) met identieke HLA-genen op chromosoom 6 geïdentificeerd als geschikte donoren voor stamceltransplantaties. Dit voorbeeld vertegenwoordigt een identieke match van de HLA-antigenen.

Maar tegenwoordig kan in sommige gevallen een ouder of een kind ook als donor worden gematcht. Bloedtesten moeten worden uitgevoerd om te evalueren of het directe familielid een match is.

Niet-verwante donoren

Niet-verwante donoren kunnen worden overwogen. Dit gebeurt met behulp van een computergestuurd systeem via het National Marrow Donor Program (NMDP), een organisatie gesponsord door de National Institutes of Health. Het transplantatiecentrum dat de procedure uitvoert, houdt toezicht op de zoektocht.

Een register van alle potentiële NMDP-donoren kan gratis essentiële informatie bieden over het aantal potentiële donoren dat beschikbaar is voor een persoon die een stamceltransplantatie nodig heeft. Dit kan helpen om wat stress te verlichten die gepaard gaat met het niet weten of, of wanneer, een donor beschikbaar is.

Vóór de procedure

Ter voorbereiding op de stamceltransplantatieprocedure bieden veel transplantatiecentra consultaties aan met ondersteunend personeel, die vragen beantwoorden en patiënten helpen met de pre-procedurefase. Dit kan enkele tests en behandelingen (zoals het behandelen van infecties) omvatten om het risico op complicaties te verlagen en de uitkomst van de procedure te verbeteren.

Weten wat u kunt verwachten tijdens en na de procedure kan helpen emotionele stress te verminderen. Stressvermindering is niet alleen gunstig voor de algehele gezondheid en het welzijn, het kan ook helpen de resultaten te verbeteren.

Mensen die een stamceltherapie ondergaan, kunnen pre-procedure interventies verwachten,  :

• Een tandheelkundig onderzoek om te controleren op tekenen van infectie
• Er kunnen dieetwijzigingen worden voorgesteld vóór de procedure om te helpen bij het voldoen aan de voedingsbehoeften (zoals gewichtsverlies of gewichtstoename) op individuele basis
• Een lichamelijk onderzoek om infecties te diagnosticeren en te behandelen
• Vruchtbaarheidsplanning , waarbij een spermabank wordt ingeschakeld of eicellen worden geoogst vóór de behandeling, aangezien chemotherapie en bestraling onvruchtbaarheid kunnen veroorzaken
• Andere tests om de normale orgaanfunctie vast te stellen en een algemene basislijn van de gezondheidsstatus van een persoon te verkrijgen om eventuele veranderingen die na de procedure optreden te evalueren

Vragen om te stellen

Het is belangrijk om vóór de procedure vragen te stellen.  Als u antwoord krijgt op de vele vragen die u mogelijk heeft vóór de procedure, zal dit leiden tot een beter resultaat, omdat de stress die verband houdt met de angst voor het onbekende, wordt verminderd.

Vragen die u aan uw zorgverlener kunt stellen, zijn onder meer:

• Welke transplantatieprocedure is het beste voor mij en waarom?
• Wat is het algemene doel van de stamceltransplantatieprocedure?
• Wat is het algehele succespercentage van de transplantaties die in dit specifieke centrum worden uitgevoerd?
• Hoeveel stamceltransplantaties worden er per jaar uitgevoerd (door de zorgverlener en door het transplantatiecentrum)?
• Zijn er momenteel klinische onderzoeken gaande die ik zou moeten onderzoeken?
• Welke andere behandelingsopties zijn er?
• Hoeveel donoren zijn er in het systeem die een goede match zijn?
• Wat zijn de risico’s?
• Welke complicaties komen vaak voor na stamceltherapie?
• Is er klinisch onderzoek dat aantoont dat de transplantatie een hoog slagingspercentage heeft voor mijn specifieke aandoening?
• Wat zijn de kosten?
• Worden de kosten geheel of gedeeltelijk gedekt door mijn verzekering?
• Welk type voorbehandeling heb ik nodig?
• Zijn er beperkingen wat betreft activiteiten na de procedure?
• Wanneer kan ik weer aan het werk?
• Wat is het noodplan als de behandeling mislukt?

Transplantatieproces

De specifieke stappen in een stamceltherapieprocedure zijn afhankelijk van veel factoren, zoals:

• Het type stamceltherapie (beenmergtransplantatie, perifere bloedstamceltransplantatie of navelstrengbloedtransplantatie)
• Of de procedure nu een donor betreft of een autologe procedure
• Het type kanker dat behandeld wordt

Meestal bestaat de stamceltransplantatieprocedure uit twee fasen.

Conditionerende behandeling (chemotherapie of radiotherapie) wordt gebruikt om de kankercellen te doden en ruimte te maken in het beenmerg voor de nieuwe stamcellen. Conditionerende behandeling helpt ook om het immuunsysteem te onderdrukken om de kans op complicaties door afstoting van de nieuwe donorcellen te verkleinen.

Oogsten houdt in dat de nieuwe stamcellen worden verzameld van de ontvanger voor autologe transplantaties of van de donor bij allogene transplantatieprocedures. Dit kan het verzamelen van bloed, een beenmergaspiratie (om beenmerg te verzamelen na anesthesie om het gebied te verdoven) of het verzamelen van cellen uit een navelstreng omvatten.

Bloedstamceloogst houdt in dat er een naald in de ader van de donor wordt geplaatst. Het bloed gaat in een machine die de witte bloedcellen verwijdert; de rest van het bloed wordt teruggeplaatst in de bloedbaan van de donor. Oogsten kan op dezelfde dag als de transplantatie plaatsvinden als de stamcellen afkomstig zijn van een donor.

Bij een autologe stamceltransplantatie worden de cellen verzameld en bewaard totdat de conditionerende behandeling is voltooid.

Het ontvangen van de stamceltransplantatie

Tijdens de procedure worden de nieuwe stamcellen via een centrale IV-lijn in het lichaam geïnjecteerd. De procedure zelf is pijnloos. De bloedstamcellen (of beenmergstamcellen) die eerder zijn ingevroren en vervolgens ontdooid, hebben een conserveermiddel om de cellen te beschermen.

Voor de procedure wordt medicatie gegeven om het risico op bijwerkingen te verlagen. Er worden ook IV-vloeistoffen gegeven voor hydratatie en om het conserveermiddel weg te spoelen.

De getransplanteerde stamcellen reizen naar het beenmerg van de patiënt en beginnen nieuwe bloedcellen te maken. De ontvanger van het transplantaat blijft tijdens de hele procedure wakker en kan meestal naar huis nadat de procedure is voltooid.

Complicaties

Complicaties bij stamceltransplantaties kunnen het gevolg zijn van een kankerbehandeling met hoge doseringen (chemotherapie), maar ze kunnen ook ontstaan ​​tijdens het transplantatieproces zelf, waarbij het lichaam de donorstamcellen probeert af te stoten.

Complicaties kunnen bestaan ​​uit milde symptomen zoals vermoeidheid en zwakte, griepachtige symptomen zoals misselijkheid, diarree of een verandering in smaakperceptie, ernstige complicaties of zelfs de dood. Daarom is het van vitaal belang om alle opties te overwegen voordat u de procedure ondergaat.

Het stellen van vragen en het overwegen van de voor- en nadelen van de behandeling is belangrijk. Het kan ook verstandig zijn om een ​​second opinion te vragen om er zeker van te zijn dat de stamceltransplantatie de beste behandelingsoptie is.

Sommige verzekeringsmaatschappijen vergoeden een second opinion als het gaat om kankerbehandelingen (zoals stamceltransplantaties). 

Wat is GvHD?

Een veelvoorkomende complicatie van stamceltherapie is graft-versus-hostziekte (of GvHD). Dit treedt op wanneer de stamcellen van de donor de bloedcellen van de ontvanger aanvallen (en ze identificeren als vreemde indringers). Het percentage van degenen die GvHD ervaren, kan oplopen tot 70%.

De symptomen van GvHD kunnen mild tot ernstig zijn en in extreme gevallen levensbedreigend.

Milde symptomen kunnen zijn:

• Huiduitslag en jeukende huid
• Misselijkheid, braken, diarree
• Buikkrampen
• Haaruitval

Ernstige symptomen kunnen bestaan ​​uit leverschade (gekenmerkt door geelzucht) en schade aan de organen (zoals de longen of de slokdarm).

Levensbedreigende symptomen zijn onder andere sepsis, een ernstige vorm van infectie in het bloed. Het is vaak de oorzaak van overlijden na een stamceltransplantatie.

Het is belangrijk om op te merken dat GvHD in veel gevallen een langdurige aandoening wordt. Volgens Kiadis Pharma (een geïntegreerd biofarmaceutisch bedrijf dat betrokken is bij klinische onderzoeken naar therapieën voor bloedkankers in een laat stadium) in Amsterdam, Nederland, kan “Graft-versus-hostziekte (GvHD) leiden tot permanente aantasting van de kwaliteit van leven en in veel gevallen zelfs tot de dood. Patiënten met GvHD hebben vaak een langdurige immunosuppressieve behandeling nodig, wat de risico’s op infecties, orgaanschade, secundaire maligniteiten [kankers] en andere complicaties die verband houden met deze medicijnen vergroot.”

Risicopreventie

Er zijn medicijnen die het risico dat iemand GvHD krijgt, kunnen minimaliseren. Deze omvatten:

• Antibacteriële medicijnen
• Antivirale medicijnen
• Steroïden
• Medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken (zoals ciclosporine)

Andere complicaties

Andere complicaties die kunnen optreden na een stamceltransplantatie zijn onder meer:

• Stamcel (transplantaat) falen
• Orgaanschade
• Infecties
• Staar
• Onvruchtbaarheid
• Nieuwe kankers

Na de procedure

Zodra de nieuwe stamcellen zich in het lichaam bevinden, beginnen ze naar het beenmerg te reizen en maken ze nieuwe, gezonde bloedcellen. Dit proces wordt engraftment genoemd. Volgens de Mayo Clinic duurt het engraftmentproces, het proces om het aantal bloedcellen weer normaal te maken, meestal enkele weken na een stamceltransplantatieprocedure, maar het kan soms langer duren.

Na de procedure zijn vervolgafspraken van vitaal belang om de bloedwaarden te controleren en te zien of de nieuwe bloedcellen zich zoals verwacht vermenigvuldigen. Zorgverleners willen ook de algehele conditie van een transplantatieontvanger in de gaten houden.

Er kunnen milde symptomen optreden, zoals diarree en misselijkheid. Uw zorgverlener kan medicatie voorschrijven om deze symptomen te verlichten.

Nauwlettend medisch toezicht is vereist na een stamceltransplantatie om te screenen op ernstige complicaties zoals infecties of tekenen van GvHD. Transplantatieontvangers moeten enkele weken in de buurt van een plaatselijk ziekenhuis blijven en hun zorgverlener regelmatig bezoeken zoals geïnstrueerd tijdens hun ontslagplan.

Houd er rekening mee dat mensen die een stamceltransplantatie ondergaan een hoger risico lopen op infecties gedurende enkele maanden (en tot jaren) na de procedure. Controleer en rapporteer alle tekenen van infectie, waaronder:

• Koorts en koude rillingen
• Misselijkheid, braken en diarree
• Snelle ademhaling en pols
• Hoge temperatuur (vooral als deze wordt gevolgd door een zeer lage lichaamstemperatuur, wat een teken is van sepsis)
• Weinig plassen

Prognose

Het goede nieuws over een beenmergtransplantatie is dat, afhankelijk van het specifieke type kanker, het overlevingspercentage na één jaar kan stijgen van zeer laag (bijna nul) tot wel 85%, aldus de Seattle Cancer Care Alliance .

Ondersteuning en omgaan met de situatie

Elke vorm van transplantatie, inclusief een stamceltransplantatie, kan een emotioneel stressvolle ervaring zijn. Er zijn lange ziekenhuisopnames, ernstige symptomen en een hoog risico op complicaties op de lange termijn (waarvan er veel nog jaren na de procedure aanhouden).

In contact blijven met anderen die een transplantatie hebben ondergaan, bijvoorbeeld via lokale ondersteuningsgroepen, kan iemand helpen omgaan met de emotionele tol van zo’n ernstige procedure.  Ondersteuningsgroepen zijn te vinden via uw plaatselijke ziekenhuis, via het transplantatiecentrum of online.