Intermittent fasting (IF), ook wel bekend als ‘tijdgebonden voeding’ of ‘langdurig vasten ‘s nachts’, is erg populair geworden. Er zijn vragen gesteld over de mogelijke rol ervan bij zowel de preventie als de behandeling van kanker.
Vroeg bewijs suggereert dat deze strategie de potentie heeft om de effectiviteit van behandelingen te verbeteren en bijwerkingen te verminderen, maar tot nu toe is er slechts een beperkt aantal onderzoeken gedaan. Met betrekking tot borstkanker is er bewijs dat langdurig vasten ‘s nachts het risico op terugkeer kan verlagen, een risico waarvan we leren dat het tientallen jaren na de behandeling kan blijven bestaan.
We zullen een aantal onderzoeken bekijken die zijn uitgevoerd, de mogelijke mechanismen waarmee het kankercellen kan beïnvloeden, en de mogelijke risico’s en bijwerkingen. Iedereen die met kanker leeft, moet met zijn of haar oncoloog praten voordat hij of zij een dieet overweegt, inclusief intermittent fasting.
Inhoudsopgave
Intermittent Fasting definiëren
Voordat we het over vasten en kanker hebben, is het belangrijk om een paar termen te definiëren, omdat onderzoeksresultaten kunnen verschillen afhankelijk van de definitie. Vasten betekent natuurlijk gewoon zonder eten, of “voedselvasten”. Dit artikel bespreekt niet het beperken van de waterinname, en voor mensen met kanker zou dit onverstandig zijn (tenzij het om een of andere reden door uw arts wordt aanbevolen).
Intermittent fasting is een hulpmiddel dat kan worden gebruikt om dieetpatronen te wijzigen waarin mensen zich gedurende een bepaalde periode onthouden van eten. IF is de laatste tijd een populaire trend geworden en er zijn veel vragen over de effectiviteit ervan om de gezondheid te verbeteren.
Bij sommige vormen van intermittent fasting mag men een bepaalde tijd helemaal niet eten (maar geen water), terwijl men bij andere vormen van vasten juist kleine hoeveelheden eten of drinken (anders dan water) mag nuttigen.
Soorten Intermittent Fasting
Subtypen van intermittent fasting zijn onder meer:
- Verlengd nachtelijk vasten: Dit regime wordt het meest bestudeerd met betrekking tot kanker en houdt simpelweg in dat de periode tussen het avondeten en het ontbijt wordt verlengd. Dit was waarschijnlijk het “normale” dieet dat onze voorouders vroeger aten, toen eten niet zo gemakkelijk was als tegenwoordig. Een veelvoorkomend regime is de 16/8-methode, waarbij voedsel wordt gegeten tussen 12.00 en 20.00 uur (16 uur geen voedsel eten en acht uur onbeperkte beperkingen op eten).
- Tijdgebonden voeding: Dit kan hetzelfde zijn als langdurig vasten ‘s nachts en definieert simpelweg de uren waarop voedsel gegeten mag worden en de uren van vasten.
- Kortdurend vasten: Er zijn verschillende varianten van kortdurend vasten. Bijvoorbeeld, bij om de dag vasten wisselen mensen dagen af zonder beperkingen en dagen waarop ongeveer 25% van de gemiddelde calorieën wordt geconsumeerd. Bij hele dag vasten eten mensen doorgaans vijf dagen per week normaal (zonder beperkingen) en consumeren ze ofwel geen calorieën of 25% van de gemiddelde dagelijkse inname twee dagen per week.
Wat Intermittent Fasting NIET is
Het is misschien makkelijker om intermittent fasting te begrijpen als je vertelt wat het níet is.
- Er gelden geen beperkingen voor de waterinname: water en dranken die geen calorieën bevatten, zoals calorievrije frisdranken en waterdranken, thee en koffie, zijn over het algemeen toegestaan.
- Er wordt niet gedefinieerd welke voedingsmiddelen wel of niet gegeten mogen worden.
- Er gelden geen beperkingen voor de inname van medicijnen of supplementen.
- Er wordt geen limiet gesteld aan het aantal calorieën dat gegeten mag worden als je niet vast.
Geschiedenis
Historisch gezien is intermittent fasting, of op zijn minst langdurig vasten ‘s nachts of tijdgebonden eten, waarschijnlijk de manier waarop onze voorouders regelmatig aten. Tot relatief kort geleden (en zoals nog steeds het geval is in delen van de wereld), hadden de meeste mensen niet het gemak om op te staan en naar de koelkast te lopen om een snack in de magnetron te zetten voor het slapengaan. Evenzo kostte het tijd om een warm ontbijt te bereiden.
Het concept van vasten is gebruikelijk in veel religies van de wereld en is beschreven in oude teksten. In deze context werd vasten vaak gezien als een spirituele praktijk, hoewel men dacht dat vasten ook gezondheidsvoordelen had.
Bij andere diersoorten is intermittent fasting (langdurig vasten ‘s nachts) ook een veelvoorkomende praktijk.
Intermittent Fasting/Korttermijn Vasten en Kankerbehandeling
Intermittent fasting (langdurig vasten ‘s nachts) kan voor sommige mensen met kanker voordelen hebben, maar de wetenschappelijke kennis hierover staat nog in de kinderschoenen.
Theorie
Mogelijke mechanismen worden hieronder besproken, maar de algemene theorie achter intermittent fasting bij kanker is het verschil in hoe cellen zich aanpassen aan stress. Gezonde cellen zouden veel beter zijn in het aanpassen aan minder voedingsstoffen in hun omgeving. Kankercellen daarentegen blijven gewoon groeien en hebben dus een grotere behoefte aan voedingsstoffen. Tijdens een behandeling, zoals chemotherapie, kan dit ertoe leiden dat kankercellen vatbaarder zijn voor oxidatieve stress en DNA-schade, en daarom gevoeliger zijn voor de behandeling.
Preklinische studies
Uit dieronderzoeken blijkt dat het beperken van de calorie-inname op periodieke basis (bijvoorbeeld door langdurig vasten ‘s nachts) mogelijk gepaard gaat met betere resultaten bij kanker, althans bij muizen. Deze resultaten zijn niet per se van toepassing op mensen.
Studies die menselijke kankercellen onderzochten die in het lab werden gekweekt, hebben ook veelbelovende resultaten opgeleverd. Zo lijkt kortdurend vasten de stressbestendigheid van normale cellen te verbeteren en tegelijkertijd kankercellen gevoeliger te maken voor toxines. Men denkt dat de reden hiervoor is dat kankercellen, omdat ze zo snel groeien en delen, minder goed kunnen reageren op veranderingen in hun omgeving, zoals een kortdurend tekort aan voedsel.
Uit onderzoeken naar mensen zonder kanker is ook gebleken dat periodiek vasten voordelen kan hebben voor mensen met kanker. Deze voordelen worden hieronder besproken.
Menselijke studies
Uit eerdere onderzoeken bij mensen is gebleken dat kortdurend vasten de effectiviteit van de behandeling kan verbeteren en de toxiciteit kan verminderen. Veel van de onderzoeken tot nu toe hebben zich echter vooral gericht op de veiligheid van periodiek vasten bij mensen met kanker.
In 2018 werd een onderzoek uitgevoerd om de impact van kortdurend vasten op chemotherapie te onderzoeken. Mensen met eierstok- en borstkanker kregen de opdracht om 36 uur voor hun infuus te beginnen met vasten en 24 uur na hun infuus te stoppen met vasten. Degenen die vastten, hadden een verbeterde kwaliteit van leven en minder vermoeidheid tijdens de chemotherapie zonder bijwerkingen.
Intermittent Fasting en terugkeer van kanker
Kankerrecidief is niet alleen gevreesd door veel mensen die een diagnose van tumoren in een vroeg stadium krijgen, maar is ook een belangrijke doodsoorzaak. Bijvoorbeeld, de meerderheid van de vrouwen met borstkanker in stadium IV kreeg aanvankelijk de diagnose van een ziekte in een vroeg stadium en kreeg later een metastatische recidief. Zodra borstkanker metastatisch wordt, is de gemiddelde levensverwachting slechts drie jaar, hoewel sommige mensen veel langer leven.
Recente studies die benadrukken dat het risico op terugkeer van borstkanker niet afneemt na vijf jaar voor vrouwen met oestrogeenreceptorpositieve borstkanker, hebben de noodzaak benadrukt om manieren te vinden om het risico op terugkeer te verminderen. Vrouwen met hormoonpositieve borstkanker hebben namelijk meer kans op terugkeer na vijf jaar dan in de eerste vijf jaar na de diagnose.
Een onderzoek uit 2016 keek naar de rol die langdurig nachtelijk vasten zou kunnen spelen bij terugkeer van borstkanker. Meer dan 2000 vrouwen die tussen 1995 en 2007 de diagnose borstkanker in een vroeg stadium hadden gekregen (en geen diabetes hadden), werden geëvalueerd. Er werd vastgesteld dat vrouwen die een korte periode van nachtelijk vasten hadden (gedefinieerd als minder dan 13 uur tussen de avondmaaltijd en het ontbijt) 36% meer kans hadden op terugkeer van borstkanker dan vrouwen die een nachtelijk vasten hadden van meer dan 13 uur.
Het verhoogde risico op recidief werd niet geassocieerd met een verhoogde mortaliteit door borstkanker of algehele mortaliteit, maar langere follow-upperiodes zouden een verband kunnen onthullen. De auteurs concludeerden dat het verlengen van de duur van het nachtelijk vasten een eenvoudige niet-medicamenteuze methode zou kunnen zijn om recidief te verminderen.
Langdurig vasten ‘s nachts kan een eenvoudige manier zijn om het risico op terugkeer van borstkanker te verkleinen.
Preventie
Net als bij de behandeling staan studies naar de rol van intermittent fasting bij kankerpreventie nog in de kinderschoenen. Dat gezegd hebbende, suggereert onderzoek naar het effect van tijdsbeperkte voeding op veroudering en cellen een mogelijk voordeel. Studies in het laboratorium hebben aangetoond dat levercellen die worden blootgesteld aan tijdsbeperkte voeding minder snel precancereuze veranderingen ontwikkelen. Er is zeker een grote sprong van de reactie van cellen in een schaal in het laboratorium naar mensen, maar deze bevinding rechtvaardigt verder onderzoek.
Mechanismen, redeneringen, acties en effecten
Totdat we studies bij mensen hebben die een voordeel (of gebrek daaraan) van intermittent fasting aantonen, is het belangrijk om te kijken naar hoe intermittent fasting kanker kan beïnvloeden, of de mogelijke mechanismen. Er zijn er een aantal voorgesteld die de rol van tijdsbeperkt eten/langdurig vasten in kankerpreventie of -behandeling kunnen ondersteunen.
Verminderde ontsteking
Er zijn veel onderzoeken die een rol van ontsteking hebben gesuggereerd in zowel de ontwikkeling van kanker als de progressie en verspreiding van een reeds aanwezige kanker. Het is bekend dat ontstekingsmarkers in het bloed geassocieerd worden met een slechte prognose van kanker, maar chronische ontsteking kan ook de behandelingen voor kanker belemmeren.
Uit een onderzoek uit 2019 bleek dat intermittent fasting ontstekingen kan verminderen. In de studie werden zowel het aantal monocyten als de ontstekingsactiviteit verminderd na een korte periode van vasten.
Verbeterde insulinegevoeligheid
Intermittent fasting is populair geworden als methode om de gevoeligheid te verbeteren en de bloedsuikerspiegel te verlagen. Studies hebben op hun beurt aangetoond dat bij sommige vormen van kanker, zoals borstkanker, de aanwezigheid van diabetes geassocieerd wordt met een slechtere prognose.
Cellulaire aanpassing en reparatie
Bewijs ter ondersteuning van de eerder genoemde theorie waarin kankercellen minder goed in staat zijn zich aan te passen en te overleven aan omgevingsstressoren, is gezien bij vasten. Of hetzelfde geldt voor intermittent fasting (of “fasting-mimicking diets”) is niet helemaal bekend, maar nogmaals, de theorie hierachter is veelbelovend.
Tijdens het vasten ondergaan normale cellen in het lichaam een herstelproces (de cellen zijn gelijk aan slaap). Een van de processen is autofagie, een term die verwijst naar een proces waarbij cellen oude eiwitten kwijtraken die zich in de cel hebben opgehoopt (zoals schoonmaken). Met tijdgebonden eten is het mogelijk dat normale cellen in het lichaam kankerbehandelingen beter kunnen verdragen, terwijl kankercellen (die op veel manieren abnormaal zijn en geen goede schoonmakers zijn) net zo gevoelig of vatbaarder zouden zijn voor de toxische effecten van de behandeling.
Voedselkeuzes
Hoewel intermittent fasting niets te maken heeft met voedselkeuzes, zijn veel van de voedingsmiddelen die ‘s avonds laat of ‘s ochtends in alle haast worden gepakt, van lage kwaliteit. Een indirect voordeel van intermittent fasting zou de vermindering van deze bewerkte en fastfoods in het dieet kunnen zijn.
Bijwerkingen, risico’s, contra-indicaties
Over het algemeen lijkt periodiek vasten (in ieder geval langdurig vasten ‘s nachts) relatief goed te worden verdragen. Eventuele dieetwijzigingen zoals deze moeten echter eerst zorgvuldig met uw oncoloog worden besproken.
Bijwerkingen
In studies met mensen die tot nu toe kanker hebben gehad, zijn alleen milde bijwerkingen waargenomen en in het begin kunnen ze bestaan uit “hersenmist”, hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid en zwakte. Mensen kunnen ook in het begin honger ervaren, vooral als ze gewend zijn aan late-night snacks en een vroeg ontbijt. Dat gezegd hebbende, voorbijgaande hongerklop is waarschijnlijk meer gedragsmatig dan fysiologisch, aangezien is gebleken dat een hogere eetfrequentie (kleinere, frequentere maaltijden eten) het hongergevoel niet vermindert.
Medicijnen
Als u medicijnen gebruikt, is het belangrijk om met uw arts en apotheker te praten. Sommige voedingsmiddelen worden beter opgenomen met voedsel, terwijl andere beter worden opgenomen op een lege maag. Sommige vitamines, zoals vitamine D, hebben wat vetinname nodig om goed te worden opgenomen en moeten worden ingenomen tijdens de periodes van eten in plaats van vasten. Voor degenen die medicijnen gebruiken, kan het nuttig zijn om met uw apotheker en uw arts te praten voordat u uw eetpatroon verandert.
Gewichtsproblemen
Een belangrijke zorg onder artsen is gewichtsverlies, aangezien intermittent fasting nu juist daarvoor wordt aangeprezen. De angst voor kankercachexie, een syndroom van onbedoeld gewichtsverlies gepaard gaande met spierverlies, moet worden besproken met uw oncoloog. Men denkt dat kankercachexie de directe oorzaak is van ongeveer 20% van de sterfgevallen door kanker, maar het syndroom omvat veel meer dan gewichtsverlies en kan aanwezig zijn voordat er enig gewichtsverlies optreedt.
Uit onderzoek is gebleken dat intermittent fasting minder spierverlies tot gevolg heeft dan caloriebeperking.
Een andere zorg is dat vasten de stofwisseling kan vertragen. In tegenstelling tot conventioneel vasten kan periodiek vasten de basale stofwisseling zelfs een klein beetje verhogen.
Een andere zorg die is geuit, is dat intermittent fasting een fixatie op eten kan creëren. Dit is waarschijnlijk minder zorgwekkend voor mensen met kanker, maar tijdgebonden eten is mogelijk geen goede optie voor mensen met een voorgeschiedenis van eetstoornissen.
Contra-indicaties
Tijdgebonden eten mag niet worden toegepast door zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven. Het wordt ook niet aanbevolen voor vrouwen die proberen zwanger te worden, omdat er een risico op onvruchtbaarheid kan zijn. Zeker kinderen en tieners die actief groeien, mogen hun eettijden niet beperken.
Diabetes: Intermittent fasting kan gevaarlijk zijn voor mensen met diabetes, met name type I, hoewel een endocrinoloog in sommige situaties tijdsgebonden eten kan aanbevelen om af te vallen. Het effect van intermittent fasting kan ook verschillen tussen mannen en vrouwen, en vereist zorgvuldige controle door een arts als het überhaupt wordt geprobeerd.
Intermittent fasting wordt mogelijk niet aanbevolen voor mensen die bepaalde medicijnen gebruiken.
Een woord van Health Life Guide
De wetenschappelijke bevindingen over intermittent fasting zijn relatief nieuw. Er zijn mechanismen die suggereren dat het de effectiviteit van de behandeling kan vergroten en de bijwerkingen kan verminderen. Toch moet de mogelijke rol ervan bij mensen met kanker verder worden onderzocht.
Aan de andere kant is het bewijs sterker als methode om risico’s te verminderen, vooral bij mensen met overgewicht. Obesitas loopt momenteel nek aan nek met tabak als de belangrijkste vermijdbare vorm van kanker, en obesitasgerelateerde kankers nemen toe, vooral onder jongvolwassenen.
Het is ook belangrijk om te weten dat intermittent fasting niets zegt over voedselkeuzes. Een uitgebalanceerd dieet met veel fruit en groenten en het minimaliseren van bewerkte voedingsmiddelen is belangrijk voor iedereen, of je nu kanker hebt of niet.